De twee kanten van de wake
Uitgesproken bij de wake van drie november 2024 bij detentiecentrum Zeist.
Deze wakes hebben altijd twee kanten. De eerste is die van een protestactie. We willen duidelijk maken dat we het ergens niet mee eens zijn. En een protest is in deze tijd op zijn plaats, als reactie op de besluiten van dit kabinet. Het strengste asielbeleid ooit roepen onze bewindslieden trots.
En let op de subtiele manipulatie die zich verschuilt achter de keuze voor het woord streng. Het is te begrijpen dat ze het woord hardvochtig niet wordt gebruikt. Dat maakt zichtbaar dat gezinnen en relaties uit elkaar gerukt worden. Ook het woord restrictief wordt vermeden. Dat geeft veel neutraler aan dat mensen worden tegengehouden. Nee, de keuze is streng, alsof het verlangen van de vluchteling naar een veilig bestaan een misdaad is.
De andere kant van de wake is die van een kerkdienst. Dat klinkt meer ingetogen als protest. Soms maak ik daar handig gebruik van. Als hier een noodwake is, omdat hier een gezin opgesloten zit dat we kennen, ben ik verplicht de burgemeester te informeren. De wake heeft de vorm van een viering, schrijf ik dan altijd op. Dat klinkt geruststellend. Deze vierende en biddende mensen maken vast niets kapot. Tot nu toe heeft de burgemeester de politie niet ingeschakeld.
Wat is een wake voor een soort dienst? We waken vaak bij de stervenden. En we leven nu in de tijd van Allerzielen, we bezoeken nu diensten waarin we de mensen gedenken die ons ontvallen zijn. We noemen dan hun namen op. We denken na over hun leven, en we geven ruimte aan de rouw.
De filosoof Judith Butler heeft hier een scherpe observatie over rouwen. Bij rouwen over het verlies van een leven geven we ook aan dat een leven waarde heeft. En leven dat rouw verdient, is ook leven dat beschermd moet worden. Ze gebruikt hier het woord mournebility voor, rouwwaardigheid. En wij maken als maatschappij een groot verschil tussen groepen. De ene group is rouwwaardiger als de andere, verdient meer bescherming als de andere.
En daar heeft Butler een schrijnend voorbeeld bij, uit de vorige Gaza oorlog. Ook toen werden er scholen gebombardeerd en kwamen kinderen om het leven. Maar is er altijd de tegenwerping: Hamas, gebruikt kinderen als menselijk schild. En kijk wat dat dit doet in je hoofd. Je ziet geen kind meer, maar een schild. En een schild is een wapen, wapens moeten vernietigd worden, en die vernietiging is een succes, want nu kan de vijand zich niet meer verschuilen. En zo hoeven we de pijn niet meer te voelen, ons hart kan zich nu verharden.
Door om het kind te rouwen, erkennen we dat het beschermd had moeten worden. Het was geen wapen, het was een kind, dat zijn leven verloren heeft.
Simone en ik zijn rond zeven oktober naar een kerkdienst geweest in Amsterdam, waar gebeden werd voor de slachtoffers van de huidige Gaza oorlog. Tijdens de hele duur van de dienst werden de namen voorgelezen van de slachtoffers in Gaza, van jong naar oud. En toen na anderhalf uur de dienst beëindigd was, werd net de naam van het eerste kind van twee jaar voorgelezen.
Wat wij hier doen heeft ook veel met rouw te maken. Als een familie, in de vroege ochtend wordt opgepakt en hierheen gebracht, is dat voor de mensen om hen heen een traumatische gebeurtenis. De kinderen die vorige week nog bij je in de klas zaten, of op je sportvereniging, of op de balletschool zijn verdwenen. Dat is een verlies ervaring.
Hier bieden we een vorm, om dat zichtbaar te maken. We proberen vlak bij ze te komen, hier voor het hek en de andere kant van het detentiecentrum. En we proberen met ze in contact te komen, door hun namen over het hek te schreeuwen. We proberen iets van het afgenomen afscheid terug te geven.
Daarmee zeggen we dat het leven dat deze gezinnen hier in de Nederland leven, leven is. Dat het bescherming verdient, en dat hun gedwongen vertrek verlies is. En zo ontkrachten we de boodschap van de huidige politiek, dat dit geweld een oplossing zou zijn voor iets.
Juist door de vorm van een rouwdienst is de wake een krachtig protest.